Laat rechters niet hun naaste collega’s wraken
01-03-2011
Een verdachte die vreest dat zijn rechter vooringenomen is, heeft weinig kans op een nieuw proces met andere rechters. In 2010 is dat slechts vijf keer gelukt, in 74 gepubliceerde verzoeken tot wraking van strafrechters. Eén van die vijf keer was in het Wilders-proces. Is de rechter wel zo onpartijdig als zijn toga doet voorkomen? Wraking is een zware beschuldiging aan het adres van de rechter. Het betekent dat hij niet onpartijdig of integer is geweest. De vooringenomenheid moet ervan afspatten voordat een wrakingskamer besluit om een collega-rechter van een strafzaak te halen.
Kort na de Wilders-wraking kwam die onbuigzaamheid terug in het strafproces- Ferrigno, de om het leven gebrachte kernfysicus. Een waslijst van door de raadsman ingediende verzoeken tot het horen van getuigen werd geweigerd. Na veel geharrewar in de wrakingskamer werd de wraking afgewezen. De beslissingen van de rechters werden weliswaar „moeilijk te begrijpen en ontoereikend gemotiveerd” genoemd, maar dat betekende niet „dat daarvoor geen andere verklaring is dan vooringenomenheid”. Hiermee werd gezegd dat een niet-vakkundige rechter geen probleem is.
We schrijven het jaar 1091. In de sciencefictionreeks Duin van Frank Herbert zijn computers verbannen. Een menselijke variant, de ‘mentat’, heeft hun plaats ingenomen. Zij zijn getraind om informatie te verwerken zonder waardeoordelen. De onbevooroordeelde mens is een utopie. De mens kan niet vrij zijn van vooroordelen. Ook rechters zijn geen ‘mentats’.
Daarom bestaat de Leidraad onpartijdigheid van de rechter. Daaruit rijst als rolmodel „een constant alerte rechter” op met een „permanente oplettendheid om rechterlijke onpartijdigheid te bewaken”. Een rechter die zich „steeds afvraagt of zijn optreden ook daadwerkelijk bij de rechtzoekende en de samenleving het beeld van de onpartijdige rechter oproept”. Kunnen rechters zo veel bewustzijn en zelfkritiek opbrengen?
Raadsheer Rinus Otte zet in zijn boek De nieuwe kleren van de rechter vraagtekens bij het vermogen van rechters tot zelfkritiek. „Op nijver en nederigheid worden kathedralen gebouwd. Aan die nijver en nederigheid ontbreekt het rechters en hun medewerkers regelmatig.” Zijn gerechtsbesturen in staat om zelfkritiek bij zittingsrechters te bevorderen?
Uit Ottes boek blijkt tussen de regels ook dat verdachten niet alleen bij hoge uitzondering, maar geregeld een vooringenomen rechter treffen. Gemeten naar het aantal wrakingsverzoeken zou je dat niet zeggen – nog geen honderd, op zo’n 125.000 berechtingen per jaar. Dat wijst op veel integriteit onder strafrechters. Of hebben raadslieden zo weinig fiducie in wraking dat ze daar liever niet aan beginnen? Het zal hen zeker niet hoopvol stemmen dat slechts 5 van 74 wrakingsverzoeken slaagt.
Nog steeds gaat van alles mis. Zo noemde advocaat-generaal bij de Hoge Raad Diederik Aben de Wilders-wraking onterecht. Aben ziet „geen spat bewijs” voor vooringenomenheid van raadsheer Tom Schalken en beïnvloeding van getuige Hans Jansen. Dat bewijs is helemaal niet nodig. Daarom is nu juist het begrip ‘schijn van partijdigheid’ uitgevonden in Straatsburg – het is misschien niet zo, maar het heeft er wel alle schijn van. Judges, like Ceasar’s wife, should be above suspicion, zei een Engelse rechter ooit.
Ook een andere advocaat-generaal bij deHoge Raad, Nico Jörg, worstelt met de Europese rechtspraak, in zijn conclusie bij het cassatieberoep van Willem Holleeder. In die zaak had de rechtbankvoorzitter met De Telegraaf gesproken terwijl hoger beroep was ingesteld. Jörg schrijft dat de vraag of een rechter vooringenomenheid koesterde „dient te blijken uit de inhoud en de strekking van de door hem gedane uitlatingen in demedia, alsmede uit de overige omstandigheden van het geval”. Uit de jurisprudentie van het Straatsburgse Hof blijkt dat het wel degelijk alleen uit de omstandigheden kan blijken, of alleen uit de inhoud, of uit beiden in samenhang. Als deze topjuristen het verschijnsel ‘onpartijdigheid’ al niet goed onder de knie hebben, wat kunnen we dan verwachten van gewone rechters in een wrakingskamer? Vorige maand kwam de commissie- Meijerink met een evaluatie van het Wilders- proces. Het ad hoc samenstellen van de wrakingskamer beviel de commissie niet. Zij wil dat bij mediagevoelige zaken permanent een wrakingskamer klaarstaat. Deze conclusies dragen het gevaar in zich dat het proces van wraking nog ongrijpbaarder wordt dan het al is.
Wat moet gebeuren: zend alle grote strafzaken, inclusief eventuele wrakingsprocedures, live uit op internet. Oud-rechters, een advocaat en een wetenschapper nemen zitting in een permanente, landelijke wrakingskamer, los van de rechtbanken. Rechters hoeven niet meer te beslissen over de wraking van hun collega’s.
De haat is partijdig, maar de liefde is partijdiger
Peter Schouten is communicatiedeskundige. Zijn scriptie voor de masterstudie rechten handelt over de invloed van publieke veroordelingen in geruchtmakende strafzaken.
